З 13 на 14 студзеня адзначаецца Новы год па старому стылю, або “шчодрыкі”. З гэтым днём звязваюцца святочныя забароны, павер’і і варажба, а таксама розныя прыкметы. Мясцовая моладзь абходзіла з песнямі хаты, у якіх праслаўляла гаспадароў і іх дзяцей, жадала дабрабыту.
У вёсцы Мерчыцы намаганнямі супрацоўнікаў Мерчыцкага Цэнтра традыцыйнай культуры і побыту “Спадчына Палесся” прайшло святкаванне “Шчодрыкаў”.
На мерапрыемстве наладзілі гульню “ваджэнне казы”. Для гэтага выбралі самага кемлівага з мужчын, якога апранулі ў вывернуты кажух. Твар вымазалі сажаю; на галаву адзелі шапку, да якой прымацаваны рогі, сплеценыя з лазы ці саломы. У завяршэнне ўбору мужчыне далі ў рукі вупражную дугу – на яе ён вярхом, і “каза” гатова.
Неад’емнымі спадарожнікамі “казы” з’яўляюцца “дзед”, “важачы”, “цыганкі” і “музыкі”.
“Дзедам” выбралі мужчыну, здольнага выконваць гэтую ролю. На ім старая парваная вопратка. “Дзед” займае гаспадароў у час паказу “казы” вясёлай размовай, жартамі і частуе іх “нюхальным тытунём”. Для гэтай мэты стары мае сваю табакерку, напоўненую попелам. Ад такога “пачастунку” гаспадар, зразумела, заўсёды адмаўляецца, прычым у знак удзячнасці стараецца падпаліць бараду “дзеду”, што яму часта ўдаецца. Дарэчы, за такі выбрык “дзед” не злуецца, выходзячы з хаты, прывязвае сабе другі шматок пянькі замест згарэлай барады.
Іншыя ўдзельнікі свята прыбраліся “цыганкамі”. Для гэтага яны апрануліся ў паношаныя, жаночыя сукенкі. Іх абавязак – варажыць або адгадваць будучыню.
Следам крочаць “важачы”, “музыкі” і моладзь у натуральным сваім выглядзе. Увесь гэты гурт пачынае “вандроўку” з канца ў канец вёскі, прычым без папярэдняга запытання: “Можно нам, хозяін, пошчодроваты” – ніхто не заходзіць у хату.
Атрымаўшы дазвол, усе заходзяць у хату і пад аднастайны танец “казы” пачынаюць весела спяваць наступную песню:
Шчэдрык, шчэдрык, шчэдрывочка,
Стала собі шчэбэтаты,
Господара выклікаты:
Выйды, выйды, господару,
Подывыса на кошару, -
Там овэчкы покотылысь,
А ягнічкы народылысь.
В тэбэ товар увісь хорошый,
Будэш маты мірку грошэй,
Хоч нэ грошы, то полова,
В тэбэ жінка чорноброва.
Шчэдрык, шчэдрык, шчэдрывочка.
З такімі песнямі музыкі хадзілі ад адной хаты да другой. Абрад і песні былі накіраваныя на садзейнічанне ўрадлівасці зямлі і лепшай долі чалавека. Сяляне сустракалі “шчодрыкаў” з яйкамі, салам, пірагамі і гарэлкаю.
Таццяна Палхоўская.
Фота аўтара.